Ο υπερπροσαρμοστικός άνθρωπος είναι αυτός που έχει μάθει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες των άλλων, να δείχνει πάντα “σωστός”, ευγενικός, συνεργάσιμος, δυνατός. Κάτω όμως από αυτή την εικόνα κρύβεται συχνά ένα βαθύ συναίσθημα: ενοχή.

Πώς συνδέονται η υπερπροσαρμοστικότητα και η ενοχή

Η ενοχή είναι το συναίσθημα που κάνει το άτομο να νιώθει ότι “φταίει” όταν βάζει τον εαυτό του πρώτο. Αυτός ο εσωτερικός μηχανισμός οδηγεί σε υπερπροσαρμογή:
• “Αν πω όχι, θα απογοητεύσω.”
• “Αν ζητήσω βοήθεια, θα φανώ αδύναμος.”
• “Αν πω τι νιώθω, θα φέρω βάρος στους άλλους.”

Έτσι, η ενοχή γίνεται σιωπηλή πυξίδα που κατευθύνει τη συμπεριφορά. Το άτομο προσπαθεί να είναι πάντα εντάξει με όλους, να προλαβαίνει τις ανάγκες των άλλων, να διατηρεί ισορροπία με κάθε κόστος. Στην πραγματικότητα όμως, αυτή η ισορροπία είναι ψεύτικη — γιατί επιτυγχάνεται με τίμημα την αλήθεια του εαυτού.

Το ψυχολογικό υπόβαθρο

Η ρίζα της υπερπροσαρμοστικότητας και της ενοχής βρίσκεται συνήθως στην παιδική εμπειρία: όταν το παιδί ένιωσε ότι η αγάπη ή η αποδοχή εξαρτώνται από το να είναι “καλό”. Έμαθε ότι η έκφραση θυμού, λύπης ή αντίρρησης δεν είναι ασφαλής. Έτσι, ανέπτυξε έναν εσωτερικό “κριτή” που του υπαγορεύει πως κάθε φορά που βάζει όρια, κάνει κάτι λάθος.

Αυτός ο κριτής, στην ενήλικη ζωή, μεταφράζεται σε χρόνια ενοχή. Μια φωνή που ψιθυρίζει: “Δεν πρέπει να στενοχωρήσεις κανέναν”, “μην είσαι εγωιστής”, “πρέπει να είσαι καλός άνθρωπος”. Και κάθε φορά που κάποιος προσπαθεί να είναι αυθεντικός, η ενοχή εμφανίζεται σαν φρένο.

Το τίμημα
Η συνεχής υπερπροσαρμογή φέρνει:
• ψυχική εξάντληση
• εσωτερική αδυναμία
• θυμό που δεν εκφράζεται
• αποξένωση από τον εαυτό
• δυσκολία να βιώσει κανείς χαρά ή αυθεντική σχέση

Η ενοχή γίνεται σαν αόρατο λουρί που κρατά το άτομο μακριά από την ελευθερία του.

Ο δρόμος προς την απελευθέρωση

Η θεραπευτική διαδικασία βοηθά να αναγνωριστεί πως η φροντίδα του εαυτού δεν είναι εγωισμός. Να γίνει διάκριση ανάμεσα στην ενοχή που προστατεύει τις αξίες (π.χ. “έκανα κακό”) και στην ψευδοενοχή που προκύπτει απλώς επειδή τόλμησα να είμαι εαυτός μου.

Η απελευθέρωση αρχίζει τη στιγμή που κάποιος λέει:
“Δεν είμαι υπεύθυνος για τα συναισθήματα όλων.”
“Μπορώ να πω όχι χωρίς να σημαίνει πως δεν αγαπώ.”
“Έχω δικαίωμα να υπάρχω, ακόμη κι αν κάποιος δυσαρεστηθεί.”

Μικρό θεραπευτικό απόσπασμα

Ο υπερπροσαρμοστικός άνθρωπος νιώθει ενοχή κάθε φορά που θυμάται τον εαυτό του.
Κι όμως, η αγάπη δεν γεννιέται από την αυτοθυσία, αλλά από την αλήθεια.
Μαθαίνουμε σιγά σιγά να αγαπάμε χωρίς να χανόμαστε,
να δίνουμε χωρίς να αδειάζουμε,
να φροντίζουμε χωρίς να ξεχνάμε εμάς.

Γιατί η φροντίδα του εαυτού δεν είναι ενοχή. Είναι επιστροφή στο σπίτι.