Η φύση της εμπιστοσύνης

Η εμπιστοσύνη αποτελεί θεμέλιο λίθο των ανθρώπινων σχέσεων. Χωρίς αυτήν, η κοινωνική συνύπαρξη καθίσταται αδύνατη. Από τις ερωτικές σχέσεις και τις φιλίες, μέχρι τη συνεργασία στον εργασιακό χώρο και την εμπιστοσύνη στους θεσμούς, η ικανότητά μας να εμπιστευόμαστε είναι κρίσιμη για τη ψυχολογική και κοινωνική μας ευημερία.

Ωστόσο, υπάρχει ένα ερώτημα που τίθεται συχνά, τόσο στην ψυχοθεραπευτική πράξη όσο και στην καθημερινότητα: αξίζει να εμπιστευόμαστε «τυφλά»;

Τι σημαίνει «τυφλή εμπιστοσύνη»;

Η τυφλή εμπιστοσύνη αναφέρεται στην ανεπιφύλακτη, άνευ όρων εμπιστοσύνη προς ένα πρόσωπο, έναν θεσμό ή μια ιδέα, χωρίς κριτική σκέψη, χωρίς επιφύλαξη και χωρίς εξέταση ενδείξεων που μπορεί να μαρτυρούν το αντίθετο.

Πρόκειται για μια μορφή εμπιστοσύνης που συχνά βασίζεται σε συναισθηματική ανάγκη ή προσδοκία, και όχι σε ρεαλιστική αξιολόγηση της σχέσης ή της κατάστασης.

Οι ψυχολογικές ρίζες της ανάγκης για τυφλή εμπιστοσύνη

Η ανάγκη για σταθερότητα και ασφάλεια είναι θεμελιώδης. Όπως εξηγεί η θεωρία του δεσμού (attachment theory), η ανθρώπινη ψυχή από τα πρώτα χρόνια της ζωής της επιζητά έναν ασφαλή δεσμό. Όταν αυτός ο δεσμός είναι διαθέσιμος και αξιόπιστος, ενισχύεται η υγιής εμπιστοσύνη. Όταν όμως ο πρώιμος δεσμός είναι ασταθής ή προδοτικός, το άτομο μπορεί είτε να δυσκολεύεται να εμπιστευτεί, είτε – αντιστρόφως – να αναπτύσσει υπερβολική, άκριτη εμπιστοσύνη προς άλλους σε μια προσπάθεια να καλύψει το εσωτερικό του κενό.

Επιπλέον, η γνωστική ευκολία (cognitive ease) οδηγεί πολλούς ανθρώπους να προτιμούν την απλοποίηση της πραγματικότητας. Η τυφλή εμπιστοσύνη είναι απλή: «ή σε εμπιστεύομαι ή όχι». Αντίθετα, η ισορροπημένη εμπιστοσύνη απαιτεί συνεχή αναθεώρηση, ευελιξία και διαχείριση αβεβαιότητας – πράγματα που πολλοί άνθρωποι αποφεύγουν.

Οι κίνδυνοι της τυφλής εμπιστοσύνης

1. Ευαλωτότητα στην εκμετάλλευση: Όταν εμπιστευόμαστε χωρίς όρια, γινόμαστε ευάλωτοι σε άτομα με ναρκισσιστικά ή χειριστικά χαρακτηριστικά.

2. Αναπαραγωγή δυσλειτουργικών μοτίβων: Η τυφλή εμπιστοσύνη μπορεί να είναι αποτέλεσμα τραυματικού δεσμού και να οδηγεί το άτομο σε επαναλαμβανόμενες σχέσεις με καταστροφικά χαρακτηριστικά.

3. Απώλεια αυτενέργειας: Εμπιστευόμενοι απόλυτα έναν άλλον, ίσως παραιτούμαστε από την προσωπική μας ευθύνη, κρίση και δράση.

4. Δυσκολία στην αποδοχή της προδοσίας: Όσο πιο άκριτα εμπιστευόμαστε, τόσο πιο βαθιά είναι η ψυχική κατάρρευση όταν αυτή η εμπιστοσύνη προδοθεί.

Υγιής εμπιστοσύνη: Ο ενδιάμεσος δρόμος

Η ψυχολογική ωριμότητα δεν βρίσκεται στα άκρα. Ούτε στη δυσπιστία, ούτε στην τυφλή εμπιστοσύνη. Η υγιής εμπιστοσύνη βασίζεται:

• στην παρατήρηση συμπεριφορών μέσα στον χρόνο,
• στη συνεκτικότητα λόγων και πράξεων του άλλου,
• στη δυνατότητα απογοήτευσης χωρίς κατάρρευση,
• και στο να διατηρούμε την επαφή με το εσωτερικό μας σύστημα ενστίκτου και κρίσης.

Η εμπιστοσύνη είναι μια δυναμική ψυχολογική διαδικασία που προϋποθέτει εσωτερική ασφάλεια, αυτογνωσία και συναισθηματική ωριμότητα. Η τυφλή εμπιστοσύνη μπορεί να φανεί καθησυχαστική βραχυπρόθεσμα, αλλά μακροπρόθεσμα στερεί την ελευθερία και αυξάνει την πιθανότητα ψυχικών τραυμάτων.

Εμπιστεύομαι τυφλά ή με συνείδηση;

• 1 = Ποτέ
• 2 = Σπάνια
• 3 = Μερικές φορές
• 4 = Συχνά
• 5 = Πάντα

Ερωτήσεις

1. Δίνω την εμπιστοσύνη μου γρήγορα, χωρίς να γνωρίζω καλά τον άλλον.
2. Δυσκολεύομαι να παραδεχτώ ότι κάποιος που εμπιστεύομαι μπορεί να κάνει λάθος.
3. Νιώθω ενοχές όταν θέτω όρια σε ανθρώπους που αγαπώ.
4. Έχω βρεθεί να απογοητεύομαι συχνά από ανθρώπους στους οποίους είχα επενδύσει εμπιστοσύνη.
5. Πιστεύω πως η εμπιστοσύνη πρέπει να είναι άνευ όρων, αλλιώς δεν είναι αληθινή.
6. Προτιμώ να εμπιστεύομαι και ας προδοθώ, παρά να είμαι καχύποπτος/η.
7. Όταν κάποιος με απογοητεύει, τείνω να αγνοώ τα προειδοποιητικά σημάδια και να του δίνω δεύτερες (ή τρίτες) ευκαιρίες.
8. Πιστεύω ότι το να ελέγχω ή να θέτω ερωτήματα προς κάποιον είναι έλλειψη εμπιστοσύνης.
9. Νιώθω πιο ασφαλής όταν κάποιος άλλος παίρνει αποφάσεις για εμένα.
10. Φοβάμαι μήπως χάσω τους άλλους αν φανώ «δύσπιστος/η».

Αξιολόγηση

• 10–19 βαθμοί → Έχετε αναπτυγμένη κρίση και προσεγγίζετε την εμπιστοσύνη με σύνεση και ρεαλισμό.
• 20–34 βαθμοί → Έχετε την τάση να εμπιστεύεστε εύκολα ή να αποφεύγετε τη σύγκρουση. Ίσως χρειάζεται να ενδυναμώσετε τα εσωτερικά σας όρια.
• 35–50 βαθμοί → Υπάρχουν ενδείξεις για τυφλή εμπιστοσύνη ή υπερβολική εξάρτηση από τους άλλους. Μπορεί να ωφεληθείτε από μια βαθύτερη επεξεργασία των προτύπων εμπιστοσύνης που έχετε χτίσει.

Η εμπιστοσύνη δεν είναι αδυναμία. Είναι πράξη εσωτερικής δύναμης, όταν συνοδεύεται από διάκριση. Αν αναγνωρίζεις μοτίβα τυφλής εμπιστοσύνης στον εαυτό σου, δεν χρειάζεται να κατηγορήσεις τον εαυτό σου, χρειάζεται να σε φροντίσεις.