Εξαρτήσεις: Μύθοι και Πραγματικότητα

Η έννοια της εξάρτησης συχνά παρερμηνεύεται. Συνδέεται σχεδόν πάντα με ουσίες, αλλά στην πραγματικότητα οι εξαρτήσεις έχουν πολλές μορφές, συναισθηματικές, συμπεριφορικές, ακόμα και κοινωνικές. Για να κατανοήσουμε πραγματικά το φαινόμενο, χρειάζεται να διαλύσουμε κάποιους διαδεδομένους μύθους.

Μύθος 1: «Εξάρτηση σημαίνει αδυναμία χαρακτήρα»

Πραγματικότητα: Η εξάρτηση δεν είναι ένδειξη αδυναμίας, αλλά συχνά αποτέλεσμα ψυχικού πόνου, τραυμάτων ή δυσκολιών ρύθμισης των συναισθημάτων. Μπορεί να προκύψει σε οποιονδήποτε, ανεξαρτήτως προσωπικότητας ή θέλησης.

Μύθος 2: «Αν δεν υπάρχει ουσία, δεν υπάρχει εξάρτηση»

Πραγματικότητα: Οι εξαρτήσεις δεν αφορούν μόνο αλκοόλ, νικοτίνη ή ναρκωτικά. Υπάρχουν και συμπεριφορικές εξαρτήσεις, όπως εθισμός στο κινητό, στο φαγητό, στο σεξ, στον τζόγο ή στις σχέσεις. Αυτές προκαλούν παρόμοια ψυχολογική δυσφορία.

Μύθος 3: «Όποιος είναι εξαρτημένος, το διάλεξε»

Πραγματικότητα: Η εξάρτηση δεν είναι «επιλογή». Συνήθως είναι μηχανισμός επιβίωσης — μια απόπειρα του ατόμου να αντιμετωπίσει άγχος, θλίψη, κενού ή ψυχικό πόνο. Η επανάληψη ενισχύεται από βιολογικούς και ψυχολογικούς παράγοντες.

Μύθος 4: «Μπορεί να το κόψει μόνος του αν θέλει»

Πραγματικότητα: Η απεξάρτηση δεν είναι θέμα απλής απόφασης. Είναι μια σύνθετη διαδικασία που χρειάζεται χρόνο, στήριξη και θεραπευτική καθοδήγηση. Πολλές φορές το άτομο θέλει, αλλά δεν ξέρει πώς ή φοβάται τη ζωή χωρίς την εξάρτηση.

Μύθος 5: «Η εξάρτηση αφορά μόνο τους άλλους»

Πραγματικότητα: Όλοι μας έχουμε τη δυνατότητα να αναπτύξουμε εξαρτητικές συμπεριφορές, ειδικά σε περιόδους στρες, μοναξιάς ή συναισθηματικής αστάθειας. Η πρόληψη ξεκινά από την αυτογνωσία και την ψυχική φροντίδα.

Τι μπορούμε να κάνουμε;

• Να μιλάμε ανοιχτά για τις εξαρτήσεις, χωρίς ντροπή.
• Να αναγνωρίζουμε τα προειδοποιητικά σημάδια.
• Να αναζητούμε υποστήριξη, για εμάς ή για δικούς μας ανθρώπους.
• Να αποδομούμε το στίγμα και τους μύθους γύρω από την ψυχική υγεία.

Αν νιώθεις πως κάτι σε ελέγχει περισσότερο απ’ όσο θα ήθελες, μίλα με έναν ειδικό. Η αλλαγή είναι εφικτή και δεν χρειάζεται να τη ζήσεις μόνος/μόνη.

Ερωτηματολόγιο Αυτοαξιολόγησης Εξαρτητικής Συμπεριφοράς

Οδηγίες: Διάβασε κάθε δήλωση και απάντησε ειλικρινά με βάση τη συμπεριφορά σου τους τελευταίους 6 μήνες. Χρησιμοποίησε την παρακάτω κλίμακα:

• 0 = Ποτέ
• 1 = Σπάνια
• 2 = Μερικές φορές
• 3 = Συχνά
• 4 = Πάντα

Ερωτήσεις:

1. Νιώθω άβολα όταν είμαι μόνος/μόνη, χωρίς την παρουσία κάποιου σημαντικού άλλου.

2. Συχνά θυσιάζω τις ανάγκες ή τα «θέλω» μου για να μη χάσω τη σχέση μου.

3. Αν ο άλλος απομακρυνθεί ή απορρίψει κάτι, το παίρνω προσωπικά και νιώθω έντονο άγχος.

4. Φοβάμαι μήπως εγκαταλειφθώ και κάνω πράγματα για να κρατήσω τον άλλον κοντά μου.

5. Δυσκολεύομαι να πάρω αποφάσεις χωρίς να ζητήσω τη γνώμη ή την έγκριση του άλλου.

6. Συχνά σκέφτομαι τι θέλει ή πώς θα νιώσει ο άλλος, παραμερίζοντας τα δικά μου συναισθήματα.

7. Επανέρχομαι σε σχέσεις που δεν με ικανοποιούν συναισθηματικά, γιατί φοβάμαι τη μοναξιά.

8. Νιώθω υπεύθυνος/η για τα συναισθήματα και τις αντιδράσεις του άλλου.

9. Όταν ο άλλος είναι θυμωμένος ή απόμακρος, νιώθω πανικό ή ενοχή.

10. Δυσκολεύομαι να θέσω όρια ή να πω «όχι», ακόμη κι αν αυτό με πληγώνει.

Αξιολόγηση:

0–10 βαθμοί: Χαμηλό επίπεδο εξαρτητικής συμπεριφοράς. Υγιής αυτονομία και ισορροπία στις σχέσεις.

11–20 βαθμοί: Μέτριες ενδείξεις εξάρτησης. Καλό είναι να παρατηρήσεις πότε και πού εμφανίζονται αυτές οι τάσεις.

21–30 βαθμοί: Αυξημένος βαθμός εξαρτητικής συμπεριφοράς. Πιθανή δυσκολία στη ρύθμιση συναισθημάτων και ορίων.

31–40 βαθμοί: Ισχυρά μοτίβα εξαρτητικότητας. Συνιστάται η αναζήτηση ψυχολογικής υποστήριξης για την κατανόηση και αντιμετώπισή τους.

Το ερωτηματολόγιο δεν αποτελεί διαγνωστικό εργαλείο, αλλά ένα εργαλείο αυτοπαρατήρησης. Αν εντοπίζεις μοτίβα που σε δυσκολεύουν στη ζωή ή στις σχέσεις σου, αξίζει να μιλήσεις με έναν ψυχολόγο.