Καθάρισμα και Καταναγκασμός: Πότε η καθαριότητα γίνεται ψυχαναγκαστική;

Το καθάρισμα συχνά θεωρείται μια χρήσιμη, παραγωγική και «καλή» συνήθεια. Όμως όταν επαναλαμβάνεται με υπερβολική συχνότητα, συνδέεται με άγχος ή διαταράσσει την καθημερινότητα, μπορεί να αποτελεί ένδειξη καταναγκαστικής συμπεριφοράς.

Τι σημαίνει καταναγκασμός στην ψυχολογία;

Στην Ψυχαναγκαστική-Καταναγκαστική Διαταραχή (OCD), οι καταναγκασμοί είναι συμπεριφορές ή πράξεις που επαναλαμβάνονται για να μειώσουν το άγχος που προκαλούν οι εμμονές – επαναλαμβανόμενες, ενοχλητικές σκέψεις.

Στην περίπτωση του καθαρίσματος, η καταναγκαστική συμπεριφορά μπορεί να εκφράζεται ως:

• Υπερβολικό πλύσιμο χεριών, αντικειμένων, επιφανειών.

• Συγκεκριμένες “ιεροτελεστίες” καθαρισμού (π.χ. καθαρίζω πάντα με την ίδια σειρά, αριθμό ή τρόπο).

• Έντονο άγχος όταν δεν μπορώ να καθαρίσω.

• Αίσθηση «αηδίας» ή «μόλυνσης» που με κυριεύει και με ωθεί να καθαρίσω.

Ποια είναι τα σημάδια ότι το καθάρισμα έχει περάσει το όριο;

• Καθαρίζεις πολλές φορές την ημέρα την ίδια περιοχή, χωρίς αντικειμενικό λόγο.

• Αισθάνεσαι ένοχος ή αγχωμένος αν δεν το κάνεις.

• Σου παίρνει χρόνο σε βαθμό που να δυσκολεύεσαι στην εργασία ή τις κοινωνικές σου σχέσεις.

• Νιώθεις ότι αν δεν καθαρίσεις, κάτι κακό θα συμβεί.

• Δεν μπορείς να σταματήσεις, ακόμα κι αν το θέλεις.

Πίσω από τον καταναγκασμό

Καθάρισμα = ανάγκη για έλεγχο

Όταν γύρω μας όλα μοιάζουν αβέβαια ή χαοτικά (π.χ. κρίσεις, συγκρούσεις, εσωτερική αναστάτωση), στρεφόμαστε στο μόνο πεδίο όπου μπορούμε να αποκαταστήσουμε την τάξη: το περιβάλλον μας.

«Όταν δεν μπορώ να καθαρίσω το μέσα μου, καθαρίζω το έξω μου.»

Το καταναγκαστικό καθάρισμα δεν αφορά μόνο την καθαριότητα. Αφορά:

• Την ανάγκη ελέγχου όταν όλα φαίνονται χαοτικά.

• Την προσπάθεια να «καθαρίσω» το άγχος ή την εσωτερική ένταση.

• Την αντίληψη απειλής ή αηδίας που δεν μπορεί να ρυθμιστεί διαφορετικά.

Εκτόνωση και αποφόρτιση

Το καθάρισμα λειτουργεί συχνά ως τρόπος εκτόνωσης συναισθημάτων όπως θυμός, άγχος ή ματαίωση.

• Νιώθεις φορτισμένος → πιάνεις τη σφουγγαρίστρα.

• Δεν μπορείς να μιλήσεις σε κάποιον → αδειάζεις τα ντουλάπια.

Το σώμα πράττει αυτό που η ψυχή δεν αντέχει να εκφράσει.

Επανασύνδεση με το «εδώ και τώρα»

Οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις, ο ήχος του νερού, η αίσθηση του “πριν και μετά” μπορούν να λειτουργήσουν σαν μικρός διαλογισμός. Το καθάρισμα, για κάποιους, γίνεται εσωτερικό καταφύγιο.

Καθάρισμα και ταυτότητα

Ο τρόπος που καθαρίζουμε (ή δεν καθαρίζουμε) λέει κάτι για εμάς:

• Είσαι τελειομανής; Μπορεί να καθαρίζεις μέχρι εξάντλησης.

• Αισθάνεσαι κατάθλιψη; Ίσως δεν έχεις καμία διάθεση να τακτοποιήσεις.

• Ζεις με άλλους; Μπορεί να καθαρίζεις για να νιώσεις ότι έχεις “χώρο”.

Το καθάρισμα γίνεται επικοινωνία με τον εαυτό και τους άλλους.

Πότε γίνεται πρόβλημα;

Το καθάρισμα μπορεί να μετατραπεί σε καταναγκαστική συμπεριφορά, ειδικά αν:

• Χρησιμοποιείται για να αποφύγεις σκέψεις ή συναισθήματα,

• Σου προκαλεί άγχος όταν δεν το κάνεις,

• Γίνεται εμμονικά, εις βάρος της λειτουργικότητάς σου.

Αν νιώθεις ότι «καθαρίζεις για να αντέξεις», αξίζει να το παρατηρήσεις με φροντίδα.

Πότε να ζητήσω βοήθεια;

Αν νιώθεις ότι:

• Το καθάρισμα κυριαρχεί στην καθημερινότητά σου,

• Σου προκαλεί ένταση και όχι ανακούφιση,

• Δεν μπορείς να σταματήσεις ακόμα κι αν θέλεις,

τότε είναι καλό να απευθυνθείς σε ψυχολόγο. Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) και ειδικά η έκθεση με πρόληψη απόκρισης (ERP) έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική στη διαχείριση των ψυχαναγκασμών.

Το καθάρισμα μπορεί να είναι φροντίδα, αλλά όταν γίνεται καταναγκασμός, παύει να είναι ελευθερία και γίνεται παγίδα. Αν κάτι μέσα σου σου λέει «δεν αντέχω να μην το κάνω», ίσως είναι ώρα να ακούσεις αυτό το σήμα και να στραφείς σε βοήθεια.

Το καθάρισμα ως πράξη αυτοφροντίδας

Όταν γίνεται συνειδητά, με μέτρο και με στόχο τη φροντίδα του εαυτού, το καθάρισμα μπορεί να είναι ένας απλός, ταπεινός αλλά βαθιά θεραπευτικός μηχανισμός. Όχι για να κρύψουμε, αλλά για να αποκαλύψουμε. Όχι για να τιμωρήσουμε τον εαυτό μας, αλλά για να του προσφέρουμε καθαρό χώρο να αναπνεύσει.

Θυμήσου:

Δεν καθαρίζεις μόνο το σπίτι σου. Καμιά φορά, καθαρίζεις το μυαλό σου. Άλλες φορές, προσπαθείς να βάλεις σε τάξη την ψυχή σου.